Сэтгэл хөдлөлийн оюун ухаан (EQ) нь орчин үеийн нийгэм, ялангуяа бизнесийн орчинд улам бүр чухал ач холбогдолтой болж байгааг таны оруулсан мэдээлэл онцолж байна. IQ-аас илүү чухал байж болохыг Даниел Големан 1995 онд хэвлэгдсэн "Сэтгэл хөдлөлийн оюун ухаан яагаад IQ-аас илүү чухал байж болох вэ" номондоо дэлгэрэнгүй тайлбарласан байдаг. Тэрээр бизнесийн амжилтыг зөвхөн танин мэдэхүйн оюун ухаан бус, харин сэтгэл хөдлөлийн оюун ухаанаар хэмждэг болохыг онцолсон юм.
Даниел Големан сэтгэл хөдлөлийн хувьд ухаалаг хүмүүсийг дараах дөрвөн үндсэн шинж чанартай гэж тодорхойлсон:
1. Өөрийгөө танин мэдэхүй (Self-awareness)
Энэ нь өөрийн сэтгэл хөдлөл, түүний нөлөөллийг ойлгох чадвар юм. Өөрийгөө танин мэддэг хүмүүс өөрсдийн давуу болон сул талыг хүлээн зөвшөөрч, тэдгээр нь хувийн болон мэргэжлийн амьдралд нь хэрхэн нөлөөлж байгааг ухамсарладаг. Тэд өөрийнхөө үнэт зүйл, зорилго, мэдрэмжийг тодорхойлж чаддаг.
Хэрхэн бий болгох вэ?
- Өөрийн мэдрэмжийг ажиглаж сурах: Өдөр тутмын амьдралдаа юу мэдэрч байгаагаа анзаар. Ямар нөхцөл байдал, үйл явдал танд ямар сэтгэл хөдлөлийг төрүүлж байна вэ? Жишээ нь: "Би яг одоо сэтгэлээр унаж байна, учир нь..." эсвэл "Би уурлаж байна, яагаад гэвэл..." гэх мэтээр өөртэйгөө ярилц.
- Сэтгэл хөдлөлийн өдрийн тэмдэглэл хөтлөх: Өдөр бүр тохиолдсон чухал үйл явдал, түүнд хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлсэн, юу мэдэрсэнээ бичээрэй. Энэ нь таны сэтгэл хөдлөлийн хэв маягийг олж харахад тусална.
- Биеийн дохиог анзаарах: Сэтгэл хөдлөл биед хэрхэн нөлөөлж байгааг мэдэр. Жишээ нь: Стресст ороход зүрх хурдсах, уурлахад булчин чангарах гэх мэт.
- Эргэх холбоо авах: Довений хүмүүсээсээ өөрийн зан байдал, хандлагын талаар үнэнч санал хүсэлт авахаас бүү ай. Гэхдээ үүнийг шүүмжлэл гэж хүлээж авахгүйгээр, өөрийгөө танин мэдэх хэрэгсэл гэж үзээрэй.
2. Өөрийгөө удирдах (Self-regulation)
Өөрийгөө удирдах гэдэг нь өөрийн сэтгэл хөдлөл, түүнээс үүдсэн импульс, зан авирыг хянах, зохицуулах чадвар юм. Энэ нь стресстэй нөхцөл байдалд ч тайван байж, бодлогогүй шийдвэр гаргахаас зайлсхийх, өөрчлөлтөд дасан зохицох чадварыг агуулдаг.
Хэрхэн бий болгох вэ?
- Сэтгэл хөдлөлөө таньсны дараа түр зогсох: Ямар нэгэн хүчтэй сэтгэл хөдлөл мэдрэх үедээ шууд хариу үйлдэл үзүүлэхийн оронд гүнзгий амьсгаа авч, хэдэн секунд бодож, өөрийгөө тайвшруул.
- Стресс тайлах арга барил эзэмших: Йога, бясалгал, гүйлт, хөгжим сонсох, ном унших зэрэг танд стрессээ тайлах, тайван байдлыг олоход туслах аргуудыг тогтмол хэрэглэ.
- Сөрөг бодлыг эерэгээр орлуулах: Сэтгэл гутрал, уур бухимдал төрүүлж буй бодлуудаа олж таньж, тэдгээрийг илүү бодитой, эерэг бодлоор орлуулахыг хичээ.
- Өөрчлөлтөд дасан зохицох дасгал хийх: Тав тухгүй бүсээсээ гарч, шинэ зүйлийг туршиж үзэх нь өөрчлөлтөд дасан зохицох чадварыг нэмэгдүүлнэ.
3. Нийгмийн ухамсар (Social awareness)
Энэ нь бусад хүмүүсийн сэтгэл хөдлөлийг ойлгож, тэдний мэдрэмжийг мэдрэх буюу эмпатитай байх чадвар юм. Нийгмийн ухамсартай хүмүүс өөр өөр соёлын болон бүлгийн хэм хэмжээг ойлгож, бусдын хэрэгцээ, санаа зовоосон асуудлыг анзаардаг.
Хэрхэн бий болгох вэ?
- Идэвхтэй сонсох: Хүмүүстэй ярилцахдаа тэдний хэлж буй үгэнд төдийгүй, биеийн хэлэмж, дууны өнгө, нүүрний хувиралд нь анхаарлаа хандуул. Тэд юуг үнэхээр мэдэрч, хэлэхийг хүсэж байгааг ойлгохыг хичээ.
- Өөрийгөө бусдын оронд тавьж үзэх (Эмпати): Аливаа нөхцөл байдалд бусдын байр сууринаас харахыг оролд. "Хэрэв би тэр хүний оронд байсан бол яах байсан бол?", "Тэр юу мэдэрч байгаа бол?" гэж өөрөөсөө асуу.
- Олон талт байдлыг хүлээн зөвшөөрөх: Өөр өөр соёл, үзэл бодол, амьдралын хэв маягтай хүмүүстэй харилцаж, тэдний ертөнцийг ойлгохыг хичээ. Энэ нь таны нийгмийн ухамсрыг хурцална.
- Нөхцөл байдлыг унших: Ажлын орчин, нийгмийн уулзалт зэрэг янз бүрийн нөхцөл байдлын уур амьсгал, тухайн үед зонхилж буй сэтгэл хөдлөлийг мэдэрч сур.
4. Нийгмийн ур чадвар (Relationship management / Social skills)
Энэ нь бусдын сэтгэл хөдлөлийг удирдах, харилцааг үр дүнтэйгээр зохицуулах чадвар юм. Големаны тодорхойлсноор энэ нь нөлөөлөх, бусдыг ятгах, мэтгэлцээн шийдвэрлэх, багаар ажиллах, бусдыг урамшуулан дэмжих зэрэг чадваруудыг багтаана.
Хэрхэн бий болгох вэ?
- Үр дүнтэй харилцаа тогтоох: Тодорхой, нээлттэй, үнэнчээр харилцахыг хичээ. Зөрчлийг шийдвэрлэхдээ идэвхтэй сонсож, бусдын мэдрэмжийг хүндэтгэ.
- Багаар ажиллах: Бусадтай хамтран ажиллах чадвараа хөгжүүл. Хүмүүстэй хамтарч зорилгодоо хүрэх, харилцан бие биеэ дэмжих нь чухал.
- Нөлөөлөх, ятгах: Хүмүүстэй зөв харилцаж, тэднийг итгүүлж, үнэмшүүлэх чадвараа сайжруул. Үүнд логик, сэтгэл хөдлөл хоёрыг тэнцвэртэй ашиглах нь чухал.
- Маргаан, зөрчлийг шийдвэрлэх: Зөрчил үүссэн үед асуудлыг хувийн зүйл болгон хүлээж авахгүйгээр, асуудалд төвлөрч, хамтран шийдэл олохыг хичээ.
Эдгээр дөрвөн чадвар нь хувь хүний амжилт төдийгүй байгууллагын амжилтад ч чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
